J. R. R. Tolkien

"Από Διός άρξασθαι", έλεγαν οι αρχαίοι. Δηλαδή: "Ν' αρχίζετε πάντα από το Δία" . Και αυτή η στήλη δεν θα έπρεπε να ξεκινάει με κανέναν άλλο παρά με τη μορφή που έδωσε πολλά στον κόσμο της λογοτεχνίας του φανταστικού, τον Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν!

Ο Τζον Ρόναλντ Ρόιελ Τόλκιν (ή και Τζον Ρόναλντ Ρούελ Τόλκιν) (αγγλικά: John Ronald Reuel Tolkien [J. R. R. Tolkien], 3 Ιανουαρίου 1892 - 2 Σεπτεμβρίου 1973) (ο οποίος αναφέρεται στον γραπτό λόγο και με την συντετμημένη μορφή του ονόματός του Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν) ήταν εξέχων και διαπρεπής Άγγλος φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής και ακαδημαϊκός, σήμερα ιδιαίτερα γνωστός ως ο συγγραφέας των ακόλουθων έργων φανταστικής λογοτεχνίας: Χόμπιτ, Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών (τρεις τόμοι) και Σιλμαρίλλιον.

Από το 1925 ως το 1945 δίδαξε την αγγλοσαξονική γλώσσα και από το 1945 έως το 1959 δίδαξε αγγλική γλώσσα και λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Υπήρξε για ένα διάστημα στενός φίλος του Κ.Σ. Λιούις. Ήταν και οι δυο μέλη μιας άτυπης ομάδας λογοτεχνικών συζητήσεων, γνωστής ως Inklings, η οποία συναντιόταν σε παμπ της Οξφόρδης κατά τις δεκαετίες 1930 και 1940.  Στις 28 Μαρτίου 1972 στέφθηκε Διοικητής του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας από τη Βασίλισσα Ελισάβετ Β΄.

Μετά τον θάνατο του, ο γιος του, Κρίστοφερ Τόλκιν (Christopher Tolkien), δημοσίευσε μια σειρά από έργα, βασισμένα στις εκτενείς σημειώσεις και τα αδημοσίευτα χειρόγραφα του πατέρα του, συμπεριλαμβανομένου του Σιλμαρίλλιον και του Ατελείωτες Ιστορίες. Τα βιβλία αυτά, μαζί με το Χόμπιτ και το Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών, δημιουργούν ένα σώμα παραμυθιών, ποιημάτων, φανταστικών ιστοριών και επινοημένων γλωσσών, που διαδραματίζονται σε έναν φανταστικό κόσμο επινόησης του συγγραφέα και ονομάζεται Άρντα (Arda)και τη Μέση-Γη (Middle-Earth), που βρίσκεται σε αυτήν. Στον κόσμο αυτόν, που θυμίζει τη Μεσαιωνική Ευρώπη, υπάρχει η μαγεία, καθώς και άλλες φυλές πέρα από τους ανθρώπους, και μυθικά πλάσματα όπως ξωτικά και δράκοι. Μεταξύ του 1951 και 1955, ο Τόλκιν χρησιμοποίησε τον όρο legendarium για να αναφερθεί σε όλο το φανταστικό σύμπαν που δημιούργησε μέσα από τα γραπτά του.

Αν και υπήρχαν και άλλοι συγγραφείς που έγραψαν έργα φαντασίας πριν από τον Τόλκιν, η μεγάλη επιτυχία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών και του Χόμπιτ οδήγησαν σε μία πρωτοφανή αναγέννηση του είδους, καθιστώντας το πολύ δημοφιλές. Αυτό κατέστησε τον Τόλκιν, ευρέως γνωστό, ως τον «πατέρα» της μοντέρνας φανταστικής λογοτεχνίας  -ή, πιο συγκεκριμένα, της υψηλής φαντασίας (high fantasy). Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.

Βιογραφία

Καταγωγή γονέων

Οι περισσότεροι από τους προγόνους του Τόλκιν, από την πλευρά του πατέρα του, ήταν τεχνίτες. Η οικογένεια Τόλκιν είχε τις ρίζες της στην Κάτω Σαξωνία, αλλά ζούσε στην Αγγλία ήδη από τον 18ο αιώνα. Το επίθετο Τόλκιν προήλθε από τη Γερμανική λέξη tollkühn, που σημαίνει «απερίσκεπτος». Το όνομα προέρχεται από την πλέον νεκρή Παλαιά Πρωσική γλώσσα.

Παιδικά χρόνια

Νότια Αφρική

Ο Τζον Ρόναλντ Ρούελ Τόλκιν, πρωτότοκος γιος του Άρθουρ Ρούελ Τόλκιν και της συζύγου του Μέιμπελ Σάφιλντ, γεννήθηκε στις 3 Ιανουαρίου 1892 στο Μπλουμφοντέιν, την τότε πρωτεύουσα του Ελεύθερου Κράτους της Οράγγης (Orange Free State), που σήμερα είναι τμήμα της Νότιας Αφρικής. Η οικογένεια βρισκόταν στη Νότια Αφρική λόγω μιας θέσης, στην τοπική τράπεζα, που είχε προσφερθεί στον Άρθουρ· την οποία θεώρησε ευκαιρία. Το ζευγάρι παντρεύτηκε στη Νότια Αφρική το 1891. Το 1894 γεννήθηκε ο πρώτος αδελφός του Ρόναλντ, ο Χίλαρι (Hilary)

Είναι αξιοσημείωτο, επίσης, ένα περιστατικό που συνέβη στον Ρόναλντ, στο Μπλουμφοντέιν: είχε μόλις αρχίσει να περπατάει, όταν τον δάγκωσε μια ταραντούλα. Αυτό το γεγονός, πιθανώς, πολύ αργότερα, να γέννησε τη Σέλομπ και την Ουνγκόλιαντ. Ο Τόλκιν, ωστόσο, ως ενήλικας, δεν είχε κάποιο μίσος για τις αράχνες, μάλιστα, είχε και θολές αναμνήσεις για εκείνο το συμβάν. 

Αγγλία

Όταν ήταν τριών ετών, ο Τόλκιν, πήγε στην Αγγλία με τη μητέρα του και τον αδελφό του. Αυτό έμελλε να εξελιχθεί σε μακρά οικογενειακή παραμονή. Ο πατέρας του, ωστόσο, έχασε τη ζωή του στη Νότια Αφρική, εξαιτίας ρευματικού πυρετού, πριν προλάβει, μάλιστα, να τους συναντήσει. Αυτό το γεγονός, άφησε την οικογένεια χωρίς εισόδημα, έτσι η μητέρα του Τόλκιν, τον πήρε για να ζήσουν με τους γονείς της στο Μπέρμιγχαμ.Του άρεσε πολύ να εξερευνά τις γύρω περιοχές, οι οποίες αργότερα θα του εμπνεύσουν σκηνές στα βιβλία του, όπως το αγρόκτημα της θείας του, Τζέιν, Μπαγκ Εντ, το όνομα του οποίου χρησιμοποίησε στα έργα του.

Τα πρώτα χρόνια της ζωής του Ρόναλντ στο Μπλουμφοντέιν, είχαν ως αποτέλεσμα η αγγλική εξοχή να του φανεί παράδεισος, όπως δήλωσε ο ίδιος στη διάσημη συνέντευξη του, το 1971

Αν το πρώτο σου χριστουγεννιάτικο δέντρο είναι ένας καχεκτικός ευκάλυπτος, και αν συνήθως σε βασανίζει η ζέστη και η άμμος - τότε... ακριβώς στην ηλικία που η φαντασία σου αρχίζει να αναπτύσσεται, το να βρεθείς ξαφνικά σε ένα ήρεμο χωριό του Γουορικσάιρ, θεωρώ πως σου γεννά μια ιδιαίτερη αγάπη για την ύπαιθρο της Κεντρικής Αγγλίας, κύρια χαρακτηριστικά της οποίας είναι τα όμορφα βότσαλα οι φτελιές, τα ήσυχα ποταμάκια κλ.π., και ασφαλώς οι άνθρωποι της.

Η Μέιμπελ Τόλκιν δίδαξε και τα δυο της παιδιά η ίδια, και ο Ρόναλντ, όπως τον αποκαλούσαν στην οικογένεια, ήταν καλός μαθητής.Ως νέος, ο Τόλκιν, αρεσκόταν να ζωγραφίζει τοπία και δέντρα. Παρόλα αυτά, τα αγαπημένα του μαθήματα ήταν εκείνα που αφορούσαν τις γλώσσες. Μάλιστα η μητέρα του τού είχε μάθει κάποια βασικά πράγματα σχετικά με τη λατινική γλώσσα.

Η Μέιμπελ Τόλκιν, παρά τις αντιδράσεις τις Βαπτιστικής οικογένειάς της, περιήλθε στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία το 1900. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, η οικογένειά της, να σταματήσει οποιαδήποτε οικονομική υποστήριξη προς αυτήν. Η μητέρα του Τόλκιν πέθανε το 1904, όταν εκείνος ήταν, μόλις, 12 ετών.

Μετά τον θάνατο της μητέρας του, ο Τόλκιν, μεγάλωσε στην περιοχή του Μπέρμιγχαμ, το Ετζμπάστον, και παρακολούθησε μαθήματα στο King Edward's School και, αργότερα, στο St. Philip's School. Το 1903, κέρδισε μια υποτροφία του Ιδρύματος και επέστρεψε στο King Edward's School. Ενώ ήταν μαθητής εκεί, ο Τόλκιν ήταν ένας από τους δόκιμους του Σώματος Εκπαίδευσης Αξιωματικών του σχολείου. Έτσι βοήθησε στον σχηματισμό της παρέλασης, που θα γινόταν το 1910, προς τιμήν του Γεωργίου Ε΄, ο οποίος θα παραλάμβανε το στέμμα του. Όπως πολλοί δόκιμοι από το σχολείο του, έτσι και ο Τόλκιν, τοποθετήθηκε, έξω από τις πύλες των Ανακτόρων του Μπάκιγχαμ.

Στο Ετζμπάστον, ο Τόλκιν, έζησε στη σκιά του Perrott's Folly και του Βικτωριανής εποχής πύργου ύδρευσης, του Ετζμπάστον, το σκηνικό αυτό ενδέχεται να έχει επηρεάσει τις εικόνες των σκοτεινών πύργων μέσα τα έργα του.Μια άλλη ισχυρή επιρροή για εκείνον ήταν οι ρομαντικές ζωγραφιές του Έντουαρντ Μπερν - Τζόουνς και των Προραφαηλιτών: το Μουσείο Birmingham Art Gallery είχε μια μεγάλη συλλογή των έργων τους, σε δημόσια έκθεση.

Ακαδημαϊκή και συγγραφική καριέρα

Μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η πρώτη δουλειά του Τόλκιν, ως πολίτης πλέον, ήταν στο Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης, όπου κυρίως εργαζόταν στην ιστορία και στην ετυμολογία λέξεων γερμανικής προέλευσης, ξεκινώντας με το γράμμα W. Το 1920, έγινε ο νεότερος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λιντς, αφού ανέλαβε τη θέση του Ρίντερ (ακαδημαϊκός βαθμός) της αγγλικής γλώσσας. Ενώ βρισκόταν στο Λιντς, δημιούργησε Ένα Λεξικό της Μέσης Αγγλικής και μία έκδοση ορισμών του Σερ Γκανιάν και ο Πράσινος Ιππότης, μαζί με τον Ε.Β. Γκόρντον -και οι δυο δούλεψαν πολλές δεκαετίες ως ακαδημαϊκοί. Ωστόσο, μετέφρασε το Σερ Γκανιάν, το Pearl και το Σερ Όρφεο. Το 1925, επέστρεψε στην Οξφόρδη, ως καθηγητής της Αγγλοσαξονικής, στο Κολλέγιο Πέμπροκ.

Κατά την παραμονή του στο Κολλέγιο του Πέμπροκ ο Τόλκιν συνέγραψε το Χόμπιτ, και τους δύο πρώτους τόμους του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, ενώ ζούσε στη Νόρθμουρ Ρόουντ 20, στη Βόρεια Οξφόρδη στο σπίτι, (το 2002 τοποθετήθηκε Blue plaque στο σπίτι όπου διέμενε εκεί).

Μπέογουλφ

Στις αρχές του 1920, ο Τόλκιν, δεσμεύθηκε να ξεκινήσει τη μετάφραση του Μπέογουλφ, τελειώνοντας την, μάλιστα, το 1926. Έργο που, όμως, ποτέ δε δημοσίευσε. Παρόλα αυτά, το έργο αυτό επεξεργάστηκε και εξεδόθη, το 2014, δηλαδή σχεδόν 40 χρόνια μετά τον θάνατο του Τόλκιν και 90 χρόνια, αφού το ολοκλήρωσε.

Δέκα χρόνια μετά την ολοκλήρωση της μετάφρασης, ο Τόλκιν, έδωσε μία άκρως αναγνωρισμένη διάλεξη, έργο που ονομάστηκε Beowulf: The Monsters and the Critics, το οποίο επηρέασε τους κατοπινούς μελετητές του Μπέογουλφ. Ο Λούις Ι. Νίκολσον, δήλωσε ότι το άρθρο που έγραψε ο Τόλκιν είναι «ευρέως αναγνωρίσιμο ως καταλύτης στην κριτική του Μπέογουλφ», σημειώνοντας ότι καθιέρωσε την υπεροχή της ποιητικής φύσης του έργου, παρά τα αμιγώς γλωσσολογικά του στοιχεία. Οι λόγιοι της εποχής, επέκριναν το έργο Μπέογουλφ, καθώς υποστήριζαν ότι πρόκειται πιο πολύ για ένα παιδαριώδες ανάγνωσμα και μάχες με τέρατα, παρά ένα ποίημα με μία ρεαλιστική απεικόνιση φυλετικών μαχών. Ο Τόλκιν διαφώνησε σε αυτό, λέγοντας ότι το ποίημα αναφέρεται, γενικότερα, στη μοίρα του ανθρώπου παρά στις φυλετικές μάχες, συμπληρώνοντας ότι τα τέρατα ήταν απαραίτητα για το ποίημα.

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και θάνατος

Η συνέχεια της ιστορίας του έπους φαντασίας Άρχοντα των Δαχτυλιδιών όμως διακόπηκε από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο που ξέσπασε και επηρέασε για μια ακόμα φορά τα γραπτά του Τόλκιν. Το βιβλίο ολοκληρώθηκε τελικά σε 12 χρόνια. Λίγο μετά την έκδοση του έργου του, ο Τόλκιν παραιτήθηκε από το Πανεπιστήμιο για να μείνει μαζί με την αγαπημένη του Ήντιθ στην παραθαλάσσια πόλη Μπόρνμουθ.

Το 1971 και μετά το θάνατο της γυναίκας του, επέστρεψε στην Οξφόρδη, κοντά στα παιδιά του. Απεβίωσε δύο χρόνια αργότερα, λόγω μιας καλπάζουσας ασθένειας, στις 2 Σεπτεμβρίου του 1973, σε ηλικία 81 ετών. Ο τάφος του βρίσκεται δίπλα σε αυτόν της συζύγου του, στο κοιμητήριο της Οξφόρδης. Εκεί, εκτός από το κανονικό τους όνομα, αναγράφονται και τα ονόματα των μυθικών ηρώων του, Μπέρεν και Λούθιεν.

Το μεγάλο μυθολογικό έργο του, το Σιλμαρίλλιον, εκδόθηκε μετά το θάνατό του, αφού συγκεντρώθηκε και επεξεργάστηκε από τον μικρότερο γιο του, Κρίστοφερ Τόλκιν.

Καριέρα στη γλωσσολογία

H ακαδημαϊκή καριέρα και η συγγραφική παραγωγή του Τόλκιν είναι αδιαχώριστες από την αγάπη του για τη γλώσσα και τη φιλολογία. Ειδικεύτηκε στην Αγγλική φιλολογία στο πανεπιστήμιο και το 1915 αποφοίτησε με ειδικό μάθημα τα Αρχαία Σκανδιναβικά. Από το 1918 εργάζεται για τη σύνταξη του Νέου Λεξικού της Αγγλικής (New English Dictionary). To 1920 διορίζεται λέκτορας της Αγγλικής στο Πανεπιστήμιο του Λιντς (Leeds University), όπου κατάφερε να αυξήσει τον αριθμό των φοιτητών από πέντε σε είκοσι. Παρέδωσε μαθήματα στον ηρωικό έμμετρο λόγο της Αρχαίας Αγγλικής, στην ιστορία της Αγγλίας, σε διάφορα κείμενα της Αρχαίας και Μεσαιωνικής Αγγλικής, Φιλολογία Αρχαίας και Μεσαιωνικής Αγγλικής, εισαγωγικά στην Γερμανική Φιλολογία, Γοτθικά, Αρχαία Ισλανδικά και Μεσαιωνικά Ουαλικά. Το 1925, σε ηλικία 33 ετών, προάγεται σε Καθηγητή (Professor) στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, στο οποίο την ίδια χρονιά είχε κάνει αίτηση.

Ο Τόλκιν έμαθε Λατινικά, Γαλλικά και Γερμανικά από τη μητέρα του, και όσο βρισκόταν στο σχολείο έμαθε Μεσαιωνικά Αγγλικά, Αρχαία Αγγλικά, Φινλανδικά, Γοτθικά, Αρχαία Ελληνικά, Ιταλικά, Αρχαία Σκανδιναβικά, Ισπανικά. Ουαλικά και Μεσαιωνικά Ουαλικά. Είχε επίσης γνώση Δανέζικων, Ολλανδικών, Λομβαρδικών, Νορβηγικών, Σέρβικων, Ρώσικων, Σουηδικών και άλλες Αρχαίες και Νέες μορφές Γερμανικών και Σλαβικών γλωσσών, πράγμα που αποδεικνύει το βαθύ του γλωσσολογικό ενδιαφέρον, και κυρίως για τις Γερμανικές γλώσσες.

Κατασκευή γλώσσας

Παράλληλη προς το επάγγελμά του ως φιλόλογος, και κάποιες φορές επισκιάζοντας τη δουλειά του, με αποτέλεσμα η ακαδημαϊκή του παραγωγή να παραμείνει μάλλον ισχνή, ήταν η αγάπη του για την κατασκευή γλωσσών. Οι πιο αναπτυγμένες από τις επτά γλώσσες του είναι η Κουένυα και η Σίνταριν, η ετυμολογική σχέση των οποίων δημιούργησε τον κορμό μεγάλου μέρους του legendarium (του συνόλου δηλαδή, του επινοημένου κόσμου του Τόλκιν). Η γλώσσα και η γραμματική για τον Τόλκιν ήταν θέμα αισθητικής και ευφωνίας, και η Κουένυα συγκεκριμένα δημιουργήθηκε με βασικό κριτήριο την φωνητική αισθητική. Δημιουργήθηκε ως τα "Λατινικά της γλώσσας των Ξωτικών", και φωνολογικά βασίστηκε στα λατινικά, με στοιχεία από φινλανδικά, ουαλικά, αγγλικά και αρχαία ελληνικά.Μία προσθήκη ήρθε προς το τέλος του 1945 με τα Αντουναϊκά ή Νουμενόριαν, μία γλώσσα με "ελαφρύ σημιτικό άρωμα", συνδεδεμένη με τον μύθο του Τόλκιν για την Ατλαντίδα την οποία, σύμφωνα με το The Notion Club Papers (μία ανολοκλήρωτη νουβέλα του Τόλκιν), συνδέει ευθέως με τις ιδέες του περί ανικανότητας να "κληρονομηθεί" η γλώσσα, και μέσω της "Δεύτερης Εποχής" και την ιστορία του Εαρέντιλ, στερεώθηκε σε καλές βάσεις στο legendarium, εξασφαλίζοντας κατ'αυτόν τον τρόπο έναν σύνδεσμο μεταξύ του 20ου αιώνα του "πραγματικού κόσμου" και του θρυλικού παρελθόντος της Μέσης-Γης.

Η δημοτικότητα των βιβλίων του Τόλκιν είχε μία μικρή αλλά διαρκή επίδραση στη χρήση της γλώσσας στη λογοτεχνία φαντασίας συγκεκριμένα, αλλά και σε κανονικά λεξικά, τα οποία σήμερα συχνά αποδέχονται την ιδιοσυγκρασία της ορθογραφία των λέξεων dwarves και dwarvish (μαζί με τα dwarfs και dwarfish), που είχαν χρησιμοποιηθεί ελάχιστα πριν τα μέσα του 19ου αιώνα (στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τον Τόλκιν, αν ο πληθυντικός των αρχαίων αγγλικών είχε επιβιώσει, θα ήταν dwarrows ή dwerrows).

Μετά από ένα βιογραφικό σαν αυτό και ένα ταξίδι ζωής μέσα από το οποίο χάρισε στον κόσμο όχι απλά μια σειρά βιβλίων, αλλά και τη δυνατότητα να ταξιδεύουν με τα φτερά της δικής του φαντασίας, τα λόγια για αυτό το μεγάλο δημιουργό είναι λίγα. Όλοι οι λάτρεις του φανταστικού και οι εκατοντάδες χιλιάδες μικροί και μεγάλοι αναγνώστες του, θα τον ευχαριστούν για την παρακαταθήκη του. Μέσα από αυτή μπήκαν και οι βάσεις για τα παιχνίδια ρόλων (RPG) που σήμερα είναι όχι μόνο στην παλιά του μορφή αλλά και σε ηλεκτρονική. Όταν λοιπόν πέσει στα χέρια σου κάποιο από τα βιβλία του Τόλκιν, μην αφήσεις την ευκαιρία ανεκμετάλευτη. Βυθίσου και ταξίδεψε από το Σαιρ μέχρι τα Βουνά της Μοναξιάς και από τις υπόγειες πόλεις των Νάνων μέχρι τα παλάτια των Ξωτικών μέσα στα αχανή δάση. Και που ξέρεις, μπορεί να ακούσεις τον Τομ Μπομπαντίλ να τραγουδάει το μαγικό σκοπό του..